Malazgirt Savaşı üzerine yapılan tartışmaların odak noktalarından biri, savaşta kimlerin hangi tarafta yer aldığı ve Selçuklu Sultanı Alparslan’ın ordusunun gerçekten yalnız olup olmadığıdır.

O dönemde Bizans ordusunda yer alan bazı Türk boyları (Peçenekler ve Uzlar) başlangıçta Alparslan’a karşı savaşa katılmış, fakat Selçukluların ve Kürtlerin kararlı mücadelesiyle Bizans’ın yenileceğini gördüklerinde saf değiştirerek Selçukluların yanında yer almışlardır. Kürtler ise, özellikle Mervanîler, savaşın başından itibaren Selçuklu ordusuna destek vererek Alparslan’ın yanında durmuştur. Böylece Malazgirt, yalnızca Selçukluların değil, bölgedeki Kürtlerin de katkısıyla kazanılmış bir zafer olmuştur.

Burada dikkat etmemiz gereken nokta, hem Ermeni hem de Bizans kaynaklarına başvurarak olayın çok yönlü bir analizini sunmaktır. Aşağıdaki bilgiler, dönemin tarihçileri olan Michael Attaleiates, Anna Komnena, Mateos Urfalı, Aristakes Lastiverttsi ve Süryani kroniklerinden edinilen veriler ışığında derlenmiştir.

26 Ağustos 1071… Malazgirt Ovası’nda tarihin akışını değiştiren bir savaş yaşanır. Selçuklu Sultanı Alparslan ile Bizans İmparatoru IV. Romanos Diogenes’in karşı karşıya geldiği bu savaş, Anadolu’nun kapılarını Türklere açmakla kalmaz; aynı zamanda çok katmanlı bir etnik ve siyasi tabloyu da gözler önüne serer.

Burada iki noktaya dikkatinizi çekmek isterim
1. Kürtlerin Selçuklulara verdiği destek
2. Bazı Türk boylarının Bizans ordusunda yer alması ve savaş sırasında taraf değiştirmesi

Bizans Kaynaklarında Kürtler ve Yerel Destek

Bizans tarihçileri Michael Attaleiates ve Anna Komnena, savaşın seyrini aktarırken doğu eyaletlerindeki yerel halkın Bizans’a destek vermediğini, hatta Selçuklulara yardım ettiğini belirtir. Bu halklar arasında özellikle Kürtler ve Ermeniler zikredilir. Attaleiates, ordunun çok uluslu yapısına rağmen disiplin eksikliğinden ve yerel halkın ilgisizliğinden yakınır.

  • Kaynaklara göre Bizans ordusu 60.000 ile 100.000 arasında gösterilir.
  • Daha ihtiyatlı modern tarihçiler (Claude Cahen, Speros Vryonis, Osman Turan vb.) bu sayının yaklaşık 70.000 civarında olabileceğini kabul eder.
  • Bu ordu sadece Bizans askerlerinden oluşmuyordu; Frank, Norman, Peçenek, Uz (Oğuz), Hazar, Gürcü, Ermeni, Slav ve başka paralı askerler de vardı.

2. Selçuklu Sultanı Alparslan’ın Ordusu

  • Kaynaklarda 15.000 ile 40.000 arasında değişen rakamlar vardır.
  • Çoğu araştırmacı Alparslan’ın ordusunun yaklaşık 40.000 kişi civarında olduğunu belirtir.
  • Bu ordunun çekirdeğini Selçuklu Türkleri oluşturuyordu; ayrıca gönüllü Kürt aşiretleri de destek veriyordu. (5000-10000)

3. Kürtlerin Katkısı

  • O dönemde Mervanî Kürtleri (merkezi Diyarbakır / Meyyafarikin idi) Selçuklularla dostane ilişkiler içindeydi.
  • Mervanî emîri Nizâmüddîn Nasr, Alparslan’ı desteklemiş ve asker göndermiştir.
  • Sayıları net verilmez ama tarihçiler bunun birkaç bin kişilik kuvvet olabileceğini yazar.
  • Ayrıca bölgedeki bazı Kürt aşiretleri de Selçuklu ordusuna yardımcı birlik olarak katılmıştır.

Mervanî Kürtleri: Selçuklu Safında

11. yüzyılda Diyarbakır merkezli Mervanî Kürt hanedanı, bölgenin önemli aktörlerinden biriydi. İslam kaynakları ve modern tarih araştırmaları, Mervanîlerin Alparslan’a aktif destek verdiğini aktarır. Özellikle savaş günü, Alparslan’ın ordusunun sayısı Kürtlerin katılımıyla 4 bin kişilik hassa birliğinden yaklaşık 15–20 bine çıkmıştır. Bu da ordunun üçte ikisinin Kürtlerden oluştuğu anlamına gelir. Mervanî Kürtleri sadece sayıca değil, aynı zamanda savaşın seyrini etkileyen lojistik ve rehberlik desteğiyle de belirleyici rol oynamıştır.

Ermeni tarihçi Mateos Urfalı, Bizans’ın doğu eyaletlerinde Kürtlerin Selçuklulara yardım ettiğini açıkça belirtir. Ona göre, Kürtler hem Alparslan’a askeri destek sağlamış hem de bölgeyi iyi tanıdıkları için stratejik avantaj sunmuşlardır. Süryani tarihçi Mihail Süryani de benzer şekilde, Kürtlerin Selçuklu ordusuna katıldığını ve savaşın kazanılmasında önemli rol oynadıklarını yazar. Her iki kaynakta da Kürtlerin bu desteği, Bizans’ın bölgedeki baskıcı politikalarına karşı bir tepki olarak yorumlanır.

Türk Boyları Bizans Safında: Peçenekler ve Uzlar

İlginçtir ki, Malazgirt Savaşı’nda bazı Türk boyları Bizans ordusunda yer almıştır. Peçenekler ve Uzlar (Oğuzlar), göçebe savaş taktikleriyle Bizans’a okçuluk ve süvari desteği sağlamışlardır. Ancak savaşın kızıştığı anda, bu boylar akrabalık ve kültürel bağları nedeniyle Selçuklu tarafına geçmiştir.

Michael Attaleiates bu değişimi şöyle aktarır
“Bunlar görünüşte imparatora bağlıydılar, fakat içten içe Türklere gönül veriyorlardı… Savaş başladığında Selçuklularla birleşip Bizans saflarını terk ettiler.”

Anna Komnena ise bu durumu “ordunun kendi içinde parçalanması” olarak tanımlar.

Ermeni ve Süryani Kaynaklarında Bizans’a Mesafe

Ermeni tarihçiler Mateos Urfalı ve Aristakes Lastiverttsi, Bizans’ın mağlubiyetini memnuniyetle karşılar. Çünkü Bizans, Ermeni halkına hem dini baskı hem de ekonomik zulüm uygulamaktaydı. Özellikle kilise üzerindeki baskılar ve ağır vergiler, Ermeni toplumunda Bizans’a karşı bir hoşnutsuzluk yaratmıştı. Dolayısıyla Bizans’ın yenilgisi, bir tür rahatlama ve adaletin tecellisi olarak görülmüştür.

Polat