Tarihte Bugün: Neşet Ertaş

Neşet Ertaş (1938; Akpınar, Kırşehir - 25 Eylül 2012; İzmir), Türk halk ozanı, abdallık geleneğinin son büyük temsilcisi. "Bozkırın Tezenesi" olarak tanınır.

1950'li yıllardan itibaren yaptığı plaklarla özellikle Orta Anadolu türkülerini ve bozlakları kayıt altına aldı. 1960'lı yıllardan itibaren bizzat kendisinin yazdığı türküleri seslendirdi. "Garip" mahlasını kullandı. 1970'li yıllarda türküleri Türkiye'de dönemin birçok sanatçısı tarafından yorumlandı ve çok popüler oldu. 2009 yılında UNESCO'nun Yaşayan İnsan Hazineleri envanterine girmeye değer görüldü.

Yaşamı

1938 yılında Kırşehir'e bağlı Çiçekdağı'nın (günümüzde Akpınar'ın) Kırtıllar köyünde doğdu. Babası abdal geleneğinin temsilcisi bir bağlama ustası Muharrem Ertaş, annesi Kırıkkale'nin Keskin ilçesinin Hacıaliobası köyünden Döne Ertaş'tır. Küçük yaşta babasının yanında zil, cümbüş, darbuka çaldı.

Sekiz yaşında ailesi ile birlikte Kırtıllar köyünden taşınarak İbikli köyüne yerleşti. 12 yaşındayken annesi Döne'yi kaybetti. Babası ve kardeşleri ile bir süre göçebe bir hayat sürdüler. Babası Muharrem Ertaş, İç Anadolu Bölgesi'ndeki Yozgat'ın Kırıksoku köyünden "Arzu" isminde bir hanımla ikinci evliliğini yaptı ve bir süre onun köyünde yaşadılar; daha sonra Yozgat'ın Yerköy ilçesine yerleştiler. Kırşehir, Yozgat ve ardından iki yıl Kırıkkale'de yaşadılar.

Neşet Ertaş, ilkokula gittiği bu dönemde önce keman, sonra da bağlama çalmayı öğrendi. Babası Muharrem Ertaş ile birlikte yörenin düğünlerinde sazı ile türküler söyleyen Neşet Ertaş, etkilendiği tek kişinin babası Muharrem Ertaş olduğunu söylemiştir. Ertaş, bu durumu şu şekilde ifade eder; "Babamla ben aynı ruhun insanlarıyız."

1950'li yılların başlarında TRT Ankara Radyosu'nda canlı olarak yayımlanan, Muzaffer Sarısözen'in yönettiği "Yurttan Sesler" programında, "Geleli gülmedim ben bu cihana" adlı bozlağı solo çalıp okumasından sonra Neşet Ertaş'ın adı ülke genelinde duyuldu. 1970'li yılların ortalarına kadar devam eden yirmi yılı aşkın süre boyunca on beş günde bir “misafir mahallî sanatçı” sıfatıyla Ankara Radyosu’na çağrılarak on beşer dakikalık solo bantlar yaptı.

1957 yılının sonunda İstanbul'a giderek ilk kayıtlarını babasının türküleri ile yaptı. Babasının Neden Garip Garip Ötersin Bülbül türküsünün adını taşıyan ilk taş plağını, diğer plakları ve halk konserleri takip etti. İki yıl İstanbul'da çalıştıktan sonra sahne hayatına Ankara'da Kazablanka Gazinosu'nda devam etti. Önce farklı türlere mensup müzisyen ve oyuncularla birlikte çıktığı konser turneleriyle, ardından tek başına çıktığı organizasyonlarla Türkiye'nin bütün şehirlerini ve pek çok ilçesini dolaştı.

1962'de İzmir'in Narlıdere ilçesinde askerlik yaptı. Askerlikten döndükten sonra Ankara'da saz dükkanında tanıştığı Leyla isminde bir kızla babasının karşı çıkmasına rağmen evlendi. Babası ile arasının bozulduğu bu dönemde onunla türküler aracılığıyla iletişim kurdu. Neşet Ertaş ve Leyla Ertaş'ın bu evlilikten Döne ve Canan adında iki kız ile Hüseyin adında bir erkek çocukları oldu. Yedi yıl evli kaldıktan sonra 1970'lerin başlarında ayrıldılar. "Cahildim dünyanın rengine kandım" türküsünü evliliğini bitmesi üzerine söyledi.

1969’da Almanya’da verdiği bir konser sonrası Türkiye’ye dönerken ehliyetsiz otomobil kullanmaktan dolayı Yugoslavya’da 3 ay hapse mahkum olan Ertaş, "Hapishanelere Güneş Doğmuyor" türküsünü bu sırada besteledi. Hapishanede olduğunu öğrenen Yaşar Kemal'in kendisine "İnce Memed romanını gönderip kapağına "Bozkırın Tezenesi. Geçmiş olsun" diye yazmasından sonra Ertaş’a hayranları "Bozkırın Tezenesi" olarak seslendi.

Neşet Ertaş, 1976 yılında sigara ve alkol kullanımına bağlı olarak bir gün sahnede iken parmaklarından felç geçirdi. İki yıl süren fizik tedaviden sonuç alamadı ve işsiz kaldı. Almanya'da işçi olan kardeşinin yanına gidip tedavi olunca ailesini yanına getirdi. 1979-2003 yıllarında Almanya'da kaldı. Önce Berlin'e, sonra Köln'e yerleşti. Avrupa ülkelerinde Türk işçilerin yoğun yaşadığı hemen hemen tüm şehirlerde konserler verdi. Almanya yıllarında 20 civarında kaset çıkardı. Çoğunlukla söz ve müziği kendisine ait türküler seslendirdi. Seslendirdiği diğer eserler babası Muharrem Ertaş’tan kalanlar türkülerle söz ve müziği anonim olan çoğu Orta Anadolu yöresine ait çeşitli türküler, bozlaklar, oyun havaları ve halay ezgilerdi.

Sanatçı, 2000 yılında İstanbul'da Harbiye Açık Hava Tiyatrosu'nda verdiği konserle sahne hayatına geri döndü. 2002'de devrin cumhurbaşkanı Süleyman Demirel tarafından kendisine takdim edilmek istenilen devlet sanatçısı unvanını geri çevirdi. 2003 yılında Türkiye'ye dönerek İzmir'e yerleşti. 2006 yılında TBMM Üstün Hizmet Ödülü'nde değer görüldü. Devlet sanatçılığı unvanını reddetmesi hakkında şunları söyledi: "O dönem Süleyman Demirel cumhurbaşkanıydı. Devlet sanatçılığı bana teklif edildi. Ben, 'hepimiz bu devletin sanatçısıyız, ayrıca bir devlet sanatçısı sıfatı bana ayrımcılık geliyor' diyerek teklifi kabul etmedim. Ben halkın sanatçısı olarak kalırsam benim için en büyük mutluluk bu. Şimdiye kadar devletten bir kuruş almadım, bir tek TBMM tarafından üstün hizmet ödülünü kabul ettim. Onu da bu kültüre hizmet eden ecdadımız adına aldım."

2009 yılında Unesco Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi kapsamında yapılan ulusal envanterlerden Yaşayan İnsan Hazineleri Türkiye Ulusal Envanterine alınarak yaşayan insan hazinesi kabul edilen Ertaş, 25 Nisan 2011 tarihinde İTÜ Devlet Konservatuvarı tarafından fahri doktora ödülüne layık görüldü. Bağlamadaki tavrı ve türküleri konservatuvarlarda ders olarak okutuldu.

25 Eylül 2012 tarihinde İzmir'de tedavi gördüğü hastanede ileri evrede prostat kanseri nedeniyle yaşamını yitirdi. Cenazesi Kırşehir Bağbaşı Mezarlığı'nda babası Muharrem Ertaş'ın mezarı yanına defnedildi. Mezar taşında ''Sakin ol ha, insanoğlu. İncitme canı, her can bir kalp, Hakk'a bağlı. İncitme canı, incitme.'' yazılıdır.

Hatırası

Sanatçının hayatı ve eserleri Erol Parlak tarafından iki ciltlik kitap yayımlanmıştır.

Hayatı, ilk olarak 1999'da Bilge Tokel danışmanlığından hazırlanan ve TRT'de yayımlanan "Bozkırın Tezenesi Neşet Ertaş" adıyla belgesel filme konu oldu. Ardından Nebil Özgentürk tarafından hazırlanan "Bir Yudum İnsan-Neşet Ertaş" (2001) adlı belgesel, Can Dündar tarafından hazırlanan "Garip-Neşet Ertaş" (2005) adlı üç bölümlük belgesel, Cengiz Özkarabekir'in "Tek Başına-Neşet Ertaş Belgeseli" (2010) çekildi.

Neşet Ertaş’ın adı Kırşehir'deki caddelerde, okullarda bulunmaktadır, ayrıca babası Muharrem Ertaş’la birlikte bir de anıtı bulunuyor. Adil Çelik tarafından yapılmış Android heykeli Kırşehir Neşet Ertaş Gönül Sultanları Kültür Evi'ndedir. Yaşamı, Neşe Dert Aşk adıyla oyunlaştırıldı

Erol Parlak'ın Neşet Ertaş ile yaptığı röportajı, görüşmeleri ve 'Garip Bülbül, Neşet Ertaş' adlı iki ciltlik kitabı Garip Bülbül Neşet Ertaş filmine uyarlanacak.

Eserleri

1957-1979 Yılları arasında Kendisinin bile bilmediği birçok plak albüm yapmıştır. Bazıları şunlardır;

• Çoban
• Hareli Gelin
• Diloylu Halay Havası
• Varıp Bir Kız On Yaşına Değince
• Şeytanın Atına Binip Yeldirme
• Bir Leyla Misali
• Yardan Tatlısı Bulunmaz
• Engeller Koymuyor Yar Sana Varsam
• Ceylan
• Vefasız Yar Aşkına (vay bana vah bana)
• Kıbrıs Destanı (Kıbrıs Barış Harekâtından Sonra Yazmış Olduğu Türküsü)
• Giyindim Kuşandım Gittim Düğüne
• Aşk Elinden Ağlayan
• Sar Leyla Leyla (ayrıldığı karısına yazmıştır)
• Hasta Düştüm
• Tor Şahin Misali
• Uyma Sakın
• Yolcu (Bu dünyaya gelen yolcu)

• 1957 - Neden Garip Garip Ötersin Bülbül
• 1960 - Gitme Leylam
• 1979 - Türküler Yolcu
• 1985 - Sazlı Oyun Havaları
• 1987 - Türkülerle Yaşayan Efsane Deyişler Bozlaklar Türküler
• 1988 - Gönül Ne Gezersin Seyran Yerinde
• 1988 - Kendim Ettim Kendim Buldum
• 1988 - Kibar Kız
• 1989 - Hapishanelere Güneş Doğmuyor
• 1989 - Sazlı Sözlü Oyun Havaları
• 1990 - Gel Gayri Gel
• 1992 - Şirin Kırşehir
• 1993 - Kova Kova İndirdiler Yazıya
• 1995 - Seçmeler 2
• 1995 - Seçmeler 3
• 1995 - Seher Vakti
• 1995 - Altın Ezgiler 3
• 1995 - Benim Yurdum
• 1997 - Nostalji 1
• 1998 - Ölmeyen Türküler 2
• 1999 - Ölmeyen Türküler 3
• 1998 - Gönül Yarası

• 1999 - Zülüf Dökülmüş Yüze 1 Kayıt tarihi:1969-1974
• 1999 - Gönül Dağı 2 Kayıt tarihi: 1969-1974
• 1999 - Mühür Gözlüm 3 Kayıt tarihi: 1969-1974
• 1999 - Zahidem 4
• 1999 - Neredesin Sen
• 2000 - Garibin Dünyada Yüzü Gülemez 5 Kayıt tarihi: 1969-1974
• 2000 - Niye Çattın Kaşlarını 6 Kayıt tarihi: 1969-1974
• 2000 - Çiçekdağı 7 Kayıt tarihi: 1969-1974
• 2000 - Ayaş Yolları 8
• 2000 - Sevsem Öldürürler 9 Kayıt tarihi: 1974-1986
• 2000 - Ağla Sazım 10 Kayıt tarihi: 1974-1986
• 2000 - Hata Benim 11
• 2001 - Dostlara Selam 12
• 2001 - Sabreyle Gönül 13
• 2002 - Yar Gönlünü Bilenlere 14
• 2002 - Vay Vay Dünya 15
• 2003 - Gurban Olduğum
• 2008 - Neşet Ertaş 2008

Belgesel

• Can Dündar, Garip: Neşet Ertaş Belgeseli, Kalan Müzik
• TRT İç Yapım, Bozkırın Tezenesi, TRT
• Cine5 İç Yapım, Portreler Neşet Ertaş belgeseli, Cine5