Laboratuvar Sızıntısı Teorisi tekrar gündemde

ABD Başkanı Biden, istihbarata kaynağın bulunması için son 90 gün uyarısı yaptı, ardından salgının ilk günlerinde ortaya atılan fakat diğer ihtimaller arasında kalarak popülaritesini yitiren “laboratuvar sızıntısı teorisi” şimdi yeniden ve daha güçlü bir biçimde tartışılmaya başlandı. Yeni bir çalışma ile Çinli bilim insanlarının Kovid-19'u bir Wuhan laboratuvarında yarattığını, ardından virüsün yarasalardan doğal olarak evrimleşmiş gibi görünmesini sağlamak için bir takım mühendislik çalışmalarıyla olayı ört bas etmeye çalıştığını iddia ediyor. SARS-CoV-2 virüsü olarak ortaya çıktığı günden bu yana dünya genelinde 3 milyon kişinin ölümüne yol açarken, geçen yaklaşık 1,5 yıllık sürede hastalığın belirti, bulaşma biçimi, nasıl tedavi edilebileceği gibi birçok konuda bilgiler edinildi fakat virüsün kaynağının ne olduğu konularında henüz maalesef net bir bilgi yok. Birçok teorinin ortaya atıldığı ve bazılarının mantıklı bulunduğu, bazı fikirlerin ise komplo teorisi olarak görülerek ve ciddiye alınmadığı bu süreçte özellikle iki teori üzerinde durulmuştu. 

1-Doğal Yolla Türeme Teorisi 

Bunlardan biri virüsün doğal yollarla türemesi olurken diğeri de laboratuvar sızıntısı olmasıydı. Virüsün doğal yollarla türediğini düşünen teoride virüsün doğrudan hayvanlardan insanlara geçtiği düşünülüyordu. Herhangi bir bilim insanı ya da laboratuvarın müdahalesini öngörmeyen bu teoride yarasalar, pangolinler gibi bazı hayvanların virüsün kaynağı olabileceği öne sürülüyordu. Virüsü kapan kişilerin de bu hayvanlarla etlerini yiyerek ya da başka şekillerde temas ettiği, hastalığın bu şekilde yayıldığı ihtimali üzerinde duruyordu. 

2-Laboratuvar Kaynaklı Sızıntı Teorisi 

Virüsün laboratuvar kaynaklı bir sızıntı dahilinde yayıldığını öngören teori uyarınca, SARS-CoV-2 virüsünün Çin'deki bir laboratuvardan büyük ihtimalle de Vuhan Viroloji Enstitüsü laboratuvarından kaynaklandığı düşünülüyor, teoriyi savunanlardan bir kısmı, virüsün hayvan kaynaklı doğal bir virüs olduğunu ve bilimsel çalışmalar için laboratuvara getirildiğini, bir kısmı da virüsün laboratuvarda üretilmiş ve insan yapısı bir tür olduğunu savunuyordu. 
SARS-CoV-2 virüsünün laboratuvardan nasıl çıktığıyla ilgili de tahminler yürütüledursun, geçtiğimiz günlerde dünya basınının gündemine oturan bir kaza sonucu virüs kapan bazı laboratuvar çalışanının hastalığı yaymış olabileceğine dair haber kanının güç kazanmasını sağladı. Wall Street Journal gazetesinin ABD istihbarat kurumlarının hazırladığı bir rapora dayandırdığı haberinde Covid-19'un yayılmasından hemen önce, gazeteye konuşan yetkililer in söz konusu iddiaların araştırılması gerektiğini iddia ettiği teoride “Çin'deki Vuhan Viroloji Enstitüsü laboratuvarında çalışan 3 araştırmacının virüs belirtileriyle hastaneye başvurduğu” savunuluyordu. Bütün bunların üzerine Biden, geçtiğimiz günlerde bu konunun ve virüsün kaynağının araştırılmasına dair çabaların artırılması için istihbarat kurumlarına emir vererek 90 gün süre tanıdığını açıkladı. 
Ayrıca DailyMail tarafından elde edilen ve önümüzdeki günlerde yayınlanması planlanan yine bu kanıda kalınarak yazılmış bir makale de, bilim camiasında ses getirmeye hazırlanıyor. Daha önce uzmanların çoğu yakın zamana kadar Kovid-19'un kökeninin başka bir şey olduğunu kesin bir şekilde reddetmişti. Fakat yayınlanması planlanan bu makalenin yazarlarından, daha önce HIV aşısıyla ilgili yaptığı çalışmalarıyla tanınan George Üniversitesi'nde onkoloji profesörü, İngiliz Profesör Angus Dalgleish ve virüse karşı Biocavv-19 adlı bir aşı geliştiren ilaç şirketi Immunor'un başkanı Norveçli bilim insanı Dr. Birger Sorensen ise çarpıcı açıklamalarda bulundular. Bu iddialar Çin laboratuvarlarında “verilerin kasıtlı olarak imha edilmesi, gizlenmesi veya kirletilmesi” suçlamalarını içeriyor. Ayrıca Çin'deki bilim insanlarının susturulup ortadan kaybolmasına da dikkatleri çekiyor.

Karışan Teori Spekülasyonlarıyla Göz Ardı Edildi... 

Bir buçuk yıl öncesinin komplo teorisi olarak kalan ihtimallerin bugün ciddi bir şekilde tekrar ele alınmasının sebebi ile ilgili olarak ABD'de yayımlanan Washington Post gazetesi ilgili açıklamaları ilk günden bu yana tek tek sıralayarak konuyla ilgili olarak birçok sebebi gözler önüne serdi. SARS-CoV2 virüsünün doğal bir kaynaktan yayılmış olabileceğine dair araştırmalar sonuçsuz kalırken, laboratuvardan sızmış olabileceği iddiaları ve Covid-19'un bir biyolojik silah olduğunun ispat çalışmaları bir çok spekülatif karmaşaya dönüştü. Bu karmaşada laboratuvar sızıntısı teorisi oldukça cılız bir ihtimal olarak geri planda yer aldı. Çin'in teorilerin araştırma aşamasındaki ketum tutumları ve Vuhan'daki laboratuvarın faaliyetlerinin yeniden mercek altına alınması, birçok bilim insanında ihtimalin fazla erken reddetmiş olabileceği konusunda hemfikir kıldı. 
Trump yönetimi de zaman zaman laboratuvar senaryosunu dile getirirken, ABD'de Arkansaslı Cumhuriyetçi Senatör Tom Cotton, salgının ilk günlerinden itibaren Vuhan'daki laboratuvarı işaret ederek birçok kez Çin'den yanıt istemişti. Ancak açıklamalarda ortaya koyulan istihbarat verilerinin net olmayışı ile virüsle ilgili mesajların Trump'ın Çin karşıtı söylemleriyle karmaşaya dönüşerek göz ardı edilmesine yol açmıştı. 

“Laboratuvar Sızıntısı Teorisi”nin Tarihsel Gelişimi 

Washington Post'tan derlenen bilgiler ışığında “Laboratuvar Sızıntısı” teorisinin adım adım gelişimi

30 Aralık 2019 

Vuhan Yerel Sağlık Komisyonu, Vuhan genelindeki sağlık kuruluşlarına Huanan Deniz Ürünleri Toptan Satış Pazarı'nda ortaya çıkan ve sebebi bilinmeyen zatürre vakalarıyla ilgili bir "acil uyarı" yaptı.

5 Ocak 2020 

Virüsün Çin tarafından yaratıldığıyla ilgili ilk bilinen tweet'in tarihi... @GarboHK isimli kullanıcı, "18 yıl önce Çin, SARS vakalarını bildirmeyerek, Çinli turistlerin dünyanın her yerine özellikle de Asya ülkelerine seyahat etmesine izin vererek kötü niyetle virüsü yaydı ve neredeyse 300 Hong Konglunun ölümüne yol açtı. Bugün şeytani rejim yeni bir virüsle yine vuruyor" diye yazdı.

23 Ocak 2020

İngiltere'de Daily Mail gazetesinde bu tarihte yayımlanan bir haberin başlığı dikkat çekti: "Çin Vuhan'da SARS ve Ebola'yı araştırmak için bir laboratuvar inşa etti... ABD'li biyogüvenlik uzmanları 2017 yılında salgınla mücadelede kilit haline gelen tesisten bir virüsün 'kaçabileceği' konusunda uyarıda bulunmuştu"

26 Ocak 2020

Aynı tarihte Çinli bilim insanları, Lancet dergisinde ilk araştırma sonuçlarını yayınladı. Aralarında kayda geçen ilk vaka da olan ve Covid-19 nedeniyle hastaneye yatırılan ilk 41 kişiden 13'ünün, başlangıçta virüsün kaynağı olarak görülen deniz ürünleri pazarıyla hiç ilgisi olmamıştı.

26 Ocak 2020

ABD'de Washington Times gazetesinde yayımlanan bir makalenin başlığı daha da çarpıcıydı: "Koronavirüs Çin'in biyolojik savaş programıyla bağlantılı laboratuvardan çıkmış olabilir" 25 Mart tarihinde bu habere bir editör notu eklendi. Notta, "Haber yayımlandığı günden bu yana Çin dışındaki bilim insanları SARS-CoV-2 virüsünü inceleme şansını elde etti. Bilim insanları virüsün insan yapımı olduğuna ya da laboratuvarda bilinçli olarak manipüle edildiğine dair işaretler bulunmadığını bildirdi" ifadeleri yer aldı. 

30 Ocak 2020

ABD'li senatör Tom Cotton, Senato Silahlı Hizmetler Komitesi oturumunda küresel pandemi ihtimalini dile getirdi. Cotton, "Bu koronavirüs Çin için Çernobil ölçeğinde bir felaket. Ama aslında muhtemelen Çernobil'den daha kötü çünkü Çernobil'in etkisi yerelde kalmıştı. Koronavirüs bir küresel pandemi olabilir. Vuhan'da Çin'in tek biyogüvenlik seviyesi 4 olan laboratuvarı olduğunu ve bu laboratuvarın aralarında koronavirüs de bulunan birçok ölümcül patojenle çalıştığını da hatırlatmak isterim" diye konuştu.

3 Şubat 2020

Vuhan Viroloji Enstitüsü araştırmacıları Nature dergisinde bir makale yayımladı ve dünya genelinde yayılmakta olan virüsün yarasalardan kaynaklandığını bildirdi. Araştırmanın raporunda SARS-CoV-2'nin genomunun yarasalarda görülen RaTG13 isimli koronavirüsün genomu ile yüzde 96,2 oranında benzerlik gösterdiği ifade edildi.

6 Şubat 2020

Çin'de bir üniversitede moleküler biyomekanik araştırmaları yapan Botao Şiao, "katil koronavirüsün muhtemelen Vuhan'daki bir laboratuvardan yayıldığını" belirten bir makale yayımladı. Botao, laboratuvarda yürütülen çalışmalara ve daha önce meydana gelen güvenlik kazalarına odaklandığı makaleyi birkaç hafta sonra yayından kaldırdı. Bu kararda Çinli yetkililerin bir kaza olmadığına dair ısrarları etkili oldu.

9 Şubat 2020

Çin'in ABD Büyükelçisi, Senatör Cotton'ın sözlerini "tamamen çılgınca" olarak nitelendirince Senatör Twitter'dan yanıt verdi: "Size ne komplo ne de teori olan bir şey söyleyeyim. Gerçek: Çin, Vuhan pazarında ortaya çıkan virüsle ilgili yalan söyledi. Gerçek: Süper-laboratuvar o pazardan birkaç kilometre uzakta. Nerede başladı? Bilmiyoruz. Ama kanıt yükü sende ve komünist dostlarında. Yetkin uluslararası bilim insanlarına kapıları açın."

30 Ocak 2020

ABD'li senatör Tom Cotton, Senato Silahlı Hizmetler Komitesi oturumunda küresel pandemi ihtimalini dile getirdi. Cotton, "Bu koronavirüs Çin için Çernobil ölçeğinde bir felaket. Ama aslında muhtemelen Çernobil'den daha kötü çünkü Çernobil'in etkisi yerelde kalmıştı. Koronavirüs bir küresel pandemi olabilir. Vuhan'da Çin'in tek biyogüvenlik seviyesi 4 olan laboratuvarı olduğunu ve bu laboratuvarın aralarında koronavirüs de bulunan birçok ölümcül patojenle çalıştığını da hatırlatmak isterim" diye konuştu.

3 Şubat 2020 

Vuhan Viroloji Enstitüsü araştırmacıları Nature dergisinde bir makale yayımladı ve dünya genelinde yayılmakta olan virüsün yarasalardan kaynaklandığını bildirdi. Araştırmanın raporunda SARS-CoV-2'nin genomunun yarasalarda görülen RaTG13 isimli koronavirüsün genomu ile yüzde 96,2 oranında benzerlik gösterdiği ifade edildi.

6 Şubat 2020

Çin'de bir üniversitede moleküler biyomekanik araştırmaları yapan Botao Şiao, "katil koronavirüsün muhtemelen Vuhan'daki bir laboratuvardan yayıldığını" belirten bir makale yayımladı. Botao, laboratuvarda yürütülen çalışmalara ve daha önce meydana gelen güvenlik kazalarına odaklandığı makaleyi birkaç hafta sonra yayından kaldırdı. Bu kararda Çinli yetkililerin bir kaza olmadığına dair ısrarları etkili oldu.

9 Şubat 2020

Çin'in ABD Büyükelçisi, Senatör Cotton'ın sözlerini "tamamen çılgınca" olarak nitelendirince Senatör Twitter'dan yanıt verdi: "Size ne komplo ne de teori olan bir şey söyleyeyim. Gerçek: Çin, Vuhan pazarında ortaya çıkan virüsle ilgili yalan söyledi. Gerçek: Süper-laboratuvar o pazardan birkaç kilometre uzakta. Nerede başladı? Bilmiyoruz. Ama kanıt yükü sende ve komünist dostlarında. Yetkin uluslararası bilim insanlarına kapıları açın."

30 Nisan 2020

Donald Trump, "Laboratuvar teorisini biliyorsunuz. Çok teori var ama, evet, bu teoriyi ciddiyetle inceleyen insanlarımız var" dedi.

30 Nisan 2020

ABD Ulusal İstihbarat Direktörlüğü'nden bir açıklama yapılarak, "İstihbaratçılar da bilim insanlarının Covid-19'un insan yapısı ya da genetik olarak modifiye edilmemiş olduğu yönündeki yaygın kanısına katılıyor. Yeni bilgileri araştırmaya ve virüsün insanlarla hayvanlar arasındaki bir temastan mı yoksa Vuhan'daki bir laboratuvardan mı yayıldığını anlamaya çalışmaya devam edeceğiz" ifadeleri kullanıldı. 

3 Mayıs 2020 

ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, ABC kanalına, "Bunun nerede başladığına dair çok büyük kanıtlar var. Unutmayın Çin geçmişte de dünyayı enfekte etti ve geçmişte de kalitesi düşük laboratuvarlara sahipti. Bir Çin laboratuvarının başarısızlığı sonucu dünyanın virüse maruz kalması ilk değil" diye konuştu.

18 Mayıs 2020

Anonim Twitter hesabı The Seeker, Yunnan'da bir madende madencilerin 2012'de viral kaynaklı zatürre sonucu hasta olduklarıyla ilgili bir tıp tezini paylaştı.

4 Haziran 2020

Vuhan Viroloji Enstitüsü'ndeki laboratuvar güvenliğiyle ve araştırmalarla ilgili bir değerlendirme kaleme alan ABD'li kitle imha silahları uzmanı Milton Leitenberg, sızıntı teorisinin kolayca çöpe atılamayacağını öne sürdü. Leitenberg, "Bir, doğal evrim sonucu sahada ortaya çıktı; iki, Vuhan'daki iki araştırma enstitüsünden birindeki yarasa koronavirüsü araştırmalarının sonucu olarak bir çalışanın hastalanmasıyla laboratuvardan kaçtı. İki alternatifin de artıları ve eksileri aynı derecede çıkarıma dayalıdır" yazdı.

4 Temmuz 2020

İngiliz The Times gazetesi, 2012 yılında Çin'de terk edilmiş bir bakır madeninde 'de koronavirüsle yüzde 96 eşleşen bir başka virüsün keşfedildiğini yazdı. Madende bulunan hastalık, yarasa dışkılarını toplamakla görevlendirilmiş 6 kişide zatürreye yol açmış, bunlardan 3'ü daha sonra hayatını kaybetmişti. Virüs örnekleri 2013'te mağaradan toplanmış ve üzerinde çalışılmak üzere Vuhan Viroloji Enstitüsü'nde depolanmıştı.

28 Temmuz 2020

Clinton yönetimi döneminde ulusal güvenlik yetkilisi olan Jamie Metzl, Wall Street Journal'da "Çin'deki buna çok benzer bir virüsü çalışan tek 4'üncü seviye viroloji enstitüsünün yakınlarında bir ölümcül yarasa koronavirüs salgını çıkmasının tesadüf olduğunu düşünmek saflık sınırlarını zorluyor" diye yazdı. Metzl, laboratuvar kayıtlarının ve diğer materyallerin tüm bilim dünyasına açılması gerektiğini belirterek, "Bunu reddederse Pekin suçu kabullenmiş olur" dedi. 

31 Temmuz 2020

Science dergisi Şi Jengli ile bir röportaj yayımladı. Şi enstitüde birilerinin enfekte olmasının mümkün olmadığını belirterek, "Bugüne kadar çalışanlarımızda ve öğrencilerimizde sıfır enfeksiyon görüldü. Başkan Trump'ın virüsün enstitümüzden yayıldığı sözleri gerçeklerle çelişiyor. Akademik çalışmalarımızı ve kişisel hayatımızı riske atıyor. Bize bir özür borçlu" diye konuştu. Şi röportajda bazı koronavirüs araştırmalarının 2'nci güvenlik seviyesinde yürütüldüğünü de kabul etti.

2 Kasım 2020

Stanford Üniversitesi'nden mikrobiyolog David A. Relman, Ulusal Bilimler Akademisi dergisinde, "Kaynak hikayesinde birçok kritik detay eksik. Buna virüsün yakın geçmişteki evriminin detayları, en yakın akrabalarının kimlikleri ve ilk insana bulaşma vakasının yeri, zamanı ve mekanizması da dâhil" diye yazdı.

17 Kasım 2020 

Rossana Segreto ve Yuri Deigin'in "SARS-CoV-2'nin genetik yapısı laboratuvar kaynağı ihtimalini ortadan kaldırmıyor" başlıklı makalesi çok ses getirdi. Makalede doğrudan ya da dolaylı bir doğal kaynağın henüz tanımlanmadığı belirtildi. Virüsün belli özelliklerinin laboratuvar manipülasyon tekniklerinin sonucu olabileceğini, virüsteki bazı özelliklerin bir arada bulunmasının doğal kaynak ve seri bulaş ihtimalini azalttığını öne süren araştırmacılar, "Analizlerimiz sonucunda SARS-CoV-2'nin yapay kaynaklı olduğuna dair yorumların, kınanması gereken temelsiz bir komplo teorisi olmadığını söyleyebiliriz" diyerek Lancet'te Şubat'ta yayımlanan açıklamaya gönderme yaptı.

17 Kasım 2020

Aralarında Şi'nin de bulunduğu Vuhan Viroloji Enstitüsü çalışanları Nature'da 3 Şubat'ta yayımlanan makalelerine bir ek yaparak, koronavirüsün yakın akrabası olan RaTG13 virüsünün 2012'de bir mağarada bulunduğunu ve mağarada yarasa dışkılarının toplanmasından sorumlu bazı çalışanların hastalandığını kabul etti.

4 Ocak 2021 

New York Magazine'de Nicholson Baker imzasıyla yayımlanan uzun bir makalede kanıtlar tek tek incelendi ve laboratuvar sızıntısı senaryosunun önceden düşünülene kıyasla daha ikna edici olduğu sonucuna varıldı.

15 Ocak 2021 

Trump Beyaz Saray'dan ayrılmadan birkaç gün önce ABD Dışişleri Bakanlığı Vuhan Viroloji Enstitüsü hakkında bir bilgi notu yayınladı. Notta, "ABD hükümeti enstitü çalışanlarının bazılarının salgının ilk tanımlanmış vakasından önce 2019 sonbaharında hastalandığına, bu kişilerin Covid-19 ve mevsimsel griplerin ortak semptomlarını taşıdığına inanmak için nedenlere sahiptir. Enstitü virüs mühendisliği çalışmalarıyla ilgili bir kayıt yayınladı ama Covid-19'a çok benzeyen RaTG13 gibi virüsler üzerindeki çalışmaları konusunda şeffaf ve tutarlı olmadı" ifadeleri kullanıldı.

9 Şubat 2021

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Çin'in ortak raporunda, "Bulgular laboratuvarda yaşanan bir olay hipotezinin fazlasıyla düşük ihtimal olduğunu göstermektedir" dendi.

11 Şubat 2021

DSÖ Genel Sekreteri Tedros Adhanom Ghebreyesus laboratuvar sızıntısı senaryosunu ihtimaller arasından çıkarmayı reddetti. Tedros, "Bazı hipotezlerin reddedilmesiyle ilgili bazı sorular soruldu. Bütün hipotezlerin açık olduğunu ve araştırma gerektirdiğini netleştirmek isterim" dedi

19 Şubat 2021 

Ulusal güvenlik danışmanı Jake Sullivan, DSÖ raporuyla ilgili bir açıklama yaptı ve şöyle dedi: "Covid-19 soruşturmasının ilk bulgularının sunuluş biçiminden ve bu sonuçlara ulaşırken sorulan sorulardan dolayı kaygılıyız. Bu raporun bağımsız olması, uzmanların bulgularının Çin hükümetinin müdahalelerinden ya da değişikliklerinden arınmış olması şarttır. Bu pandemiyi daha iyi anlamak ve bir sonraki pandemiye daha iyi hazırlanmak için Çin salgının ilk günlerinde topladığı verileri açık hale getirmelidir."

4 Mart 2021 

Dünyanın dört bir yanından önde gelen bilim insanları DSÖ'ye bir açık mektup yazarak virüsün kökenlerine dair önceki araştırmanın kusurlu olduğunu belirtti ve yeni bir araştırma çağrısı yaptı. (7 ve 30 Nisan tarihinde ek mektuplar da yayınlandı.)

22 Mart 2021

The Australian gazetesinin "Koronavirüsler üzerine çalışan Vuhan Viroloji Enstitüsü araştırmacıları Kasım 2019 başında Covid-19'la uyumlu semptomlarla tedavi altına alındı. ABD yetkilileri bunun virüsün ilk odağı olmasından şüpheleniyor" haberi olayı gündeme taşıdı.

28 Mart 2021

"60 Minutes" programında virüsün kökenlerine dair bir sorular Metzl ve eski Ulusal Güvenlik Danışman Yardımcısı Matt Pottinger'in katılımıyla mercek altına alındı. Pottinger, gizli olmayan istihbarat belgelerine dayanarak, "Pekin'den tüm viral örneklerin ortadan kaldırılması için doğrudan emir geldi ve genetik sekansları paylaşma konusunda gönüllü olmadılar" dedi.

5 Mayıs 2021

New York Times'ın eski bilim muhabiri Nicholas Wade imzalı bir analizde, kanıtlar incelendi ve laboratuvar sızıntısı teorisi güçlü bir dille savunuldu. İnsan hücrelerinde viral enfeksiyonu artıran furin çatlağına odaklanan Wade'in analizinde virolog David Baltimore'un şu sözlerine yer verildi: "Viral sekansta furin çatlağı alanını ve oradaki arginin kodonlarını ilk gördüğümde eşime bunun virüsün kaynağına dair reddedilemez bir kanıt olduğunu söyledim. Bu özellikler SARS2'nin doğal kaynaklı olduğu fikri karşısında güçlü soru işaretleri yaratıyor."

14 Mayıs 2021

18 tanınmış bilim insanı Science dergisinde bir mektup yayımladı ve yeni bir soruşturmaya ihtiyaç olduğunu çünkü "hem laboratuvardan kazara yayılma hem de hayvan kaynaklı bulaş teorilerinin halen geçerli olduğunu" bildirdi. Mektuba imza koyanlardan biri olan Ralph Baric, Şi ile yakın çalışmış bir virologdu.

17 Mayıs 2021 

Bir başka eski New York Times bilim muhabiri olan Donald G. McNeil da Medium'da "Endişelenmemeyi Bırakmayı ve Laboratuvar Teorisini Sevmeyi Nasıl Öğrendim" başlıklı bir yazı kaleme aldı. Burada McNeil, Columbia Üniversitesi'nden Ian Lipkin'in görüşlerine yer verdi. Mart 2020'de Nature Medicine'de yayımlanan mektubun imzacılarından olan Lipkin, yeni bilgiler ışığında fikrinin değiştiğini söyledi.