Tarihte Bugün: Ronald Reagan

Ronald Wilson Reagan (/ˈreɪɡən/; 6 Şubat 1911 – 5 Haziran 2004) 1981-1989 yılları arasında 40. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı olarak görev yapan ve modern muhafazakârlığın çok etkili bir sesi hâline gelen Amerikalı politikacı. Başkanlığından ve 1967-1975 arasındaki 33. Kaliforniya Valiliğinden önce, Hollywood aktörü ve sendika lideriydi.

Reagan, Illinois'in kuzeyindeki küçük kasabalarda düşük gelirli bir ailede büyüdü. 1932'de Eureka College'den mezun olduktan sonra çeşitli bölgesel radyo istasyonlarında spor yorumcusu olarak çalıştı. 1937'de Kaliforniya'ya taşındıktan sonra aktör olarak iş buldu ve birkaç büyük yapımda rol aldı. Reagan iki kez aktörler için işçi sendikası olan, komünist etkinin kökünü kazımak için çalıştığı Ekran Aktörleri Derneği'ne başkan seçildi. 1950'lerde televizyon sektörüne geçti ve General Electric fabrikalarında motivasyonel konuşmacılık yaptı. Bu süre zarfında muhafazakâr oldu. Reagan, 1962 yılında cumhuriyetçi olana kadar demokrattı. 1964'te, Reagan'ın Seçim Zamanı konuşması Barry Goldwater'ın batmakta olan başkanlık kampanyasına destek oldu ve Reagan yeni bir muhafazakâr sözcü olarak ulusal ilgi gördü. Reagan bu destekçi çevresi ile 1966'da Kaliforniya valisi seçildi. Vali olarak; vergileri artırdı, eyalet bütçesi açığını artıya çevirdi, Kaliforniya Üniversitesindeki protestoculara meydan okudu ve 1969'daki protesto hareketleri sırasında Ulusal Muhafız birliklerini göreve çağırdı. 1970'te tekrar vali seçildi. 1968 ve 1976'da Cumhuriyetçi Parti başkan adayı olmak istedi ancak başarılı olamadı.

Ronald Wilson Reagan 6 Şubat 1911'de, Illinois eyaletinin Tampico köyünde bulunan ticari bir binanın 2. katındaki apartman dairesinde dünyaya geldi. Nelle Clyde'nin (evlenmeden önceki soyadı:Wilson; 1883–1962) ve Jack Reagan'ın (1883–1941) küçük oğluydu. Jack, ataları Tipperary Kontluğu göçmeni İrlandalı Katolik olan, bir kundura satıcısı ve hikâye anlatıcısıydı. Nelle ise İngiliz, İrlandalı ve İskoç kökenliydi. Reagan'ın ağabeyi, Neil Reagan (1908–1996), reklam yöneticisi oldu

Babası görüntüsünün "şişman küçük Hollandalı"ya benzemesi ve "Hollandalı çocuk" saç kesiminin olmasından dolayı Reagan'a "Hollandalı" lakabını taktı. Lakabı gençliği boyunca ona yapıştı. Reagan'ın ailesi kısa süreliğine Monmouth, Galesburg, ve Chicago gibi Illinois'deki birçok kasaba ve şehirde yaşadı. 1919'da Tampico'ya geri döndüler. Dixon'a temelli yerleşmelerine kadar H. C. Pitney Variety Mağazası'nın üst katında yaşadılar. Reagan başkan seçildikten sonra, Beyaz Saray'ın özel bölgelerinin üst katında oturuyordu ve "yine bir mağazanın üzerinde yaşadığını" söylüyordu.

Ronald Reagan annesine "her zaman insanın en iyisini bulmayı bekledim ve genellikle de buldum." yazdı. Annesi Mesih'in Havarileri kilisesine düzenli olarak giderdi. Orada aktif ve çok etkiliydi. Sık sık Pazar okulu hizmetlerine liderlik yapar ve bu hizmetler sırasında cemaate İncil okumaları verirdi. Duanın gücüne inanan sağlam bir inanç sahibi olarak, kilisede ibadet toplantıları yürütür ve papaz şehir dışındayken hafta ortasında dualardan sorumlu olurdu. Annesi ayrıca Sosyal İncil hareketine de bağlıydı. Annesinin kiliseye olan güçlü bağlılığı oğlu Ronald'ın babası gibi Katolik olmak yerine Protestan Hristiyan olmasına tesir etti. Ronald ayrıca annesinin kendi inançlarını güçlü bir şekilde etkilediğini de belirtti: "Annemin o inancı bana çok derinden aşıladığını biliyorum." Reagan kendini yeniden doğmuş bir Hristiyan olarak tanımlardı.

Reagan'ın özellikle insanların iyiliğine karşı güçlü bir inancı vardı. Bu inancın kaynağı, annesinin iyimserlik inancı ve Mesih'in Havarileri inancı ile 1922'de vaftiz edilmesiydi. Afroamerikan sivil haklar hareketinin çok öncesinde, o dönem için Reagan'ın ırkçılığa karşı çıkması olağandışıydı. Kolej futbol takımı ile yerel bir otelde kalırken iki siyahi takım arkadaşının orada kalmasına izin verilmedi. Bunun üzerine Reagan onları Dixon'dan 24 km uzaktaki ailesinin evine davet etti. Annesi de arkadaşlarını bir gece kalmaya ve ertesi sabah kahvaltı etmeye davet etti. Babası Katolik mirası gereği anti-semitizm ve siyah karşıtı olmasından dolayı Ku Klux Klan'a şiddetli bir şekilde karşıydı. Reagan tanınmış bir oyuncu olduktan sonra, II. Dünya Savaşı sırasında ırksal eşitlik lehine konuşmalar yapardı.

Reagan'ın filmlerinden bir sahne-Brooklyn'li Kovboy (1938)

1911 yılında, Nelle Wilson Reagan ve bir kundura satıcısı olan John Reagan'ın ikinci oğlu olarak Tampico'da (Illinois) dünyaya geldi. Eureka College'den 1932 yılında mezun olan Reagan, Iowa'da radyo spor spikeri olarak çalışmaya başladı. 5 yıl boyunca radyoda spiker olarak çalıştıktan sonra, 1937 yılında ilk filmi Love Is on the Air de rol aldı. İzleyen yıllarda aralarında Dark Victory (1939; Ölüme Kadar), Kings Row (1942), The Hasty Heart (1950; Aceleci Kalp) ve Hellcat of the Navy (1957; Kahraman Denizciler) bulunduğu yaklaşık 50 filmde rol aldı. Casablanca (1942) filmi çekilirken, Humphrey Bogart'ın rolü için ilk önce Reagan düşünülmüştür.

Amerikan Hava Kuvvetleri için 1942-1945 yılları arasında eğitim filmleri yapan Reagan, 1947-52 ve 1959-60 arasında Sinema Oyuncuları Loncası'nın başkanlığını yaptı. Bu sırada komünist görüşlü olduğu ileri sürülen sanatçılara karşı yürütülen kampanyada etkin rol oynadı. 1940'lı yıllarda eşi Jane Wyman'yle birlikte Federal Soruşturma Bürosu'na (FBI) gizlice muhbirlik yaparak sinema endüstrisinde komünist olduğuna inandığı pek çok kişiyi ihbar etti.

Hollywood'da siyasete gireceğinin işaretlerini veren Reagan, hep Demokrat Parti'ye yakınlığıyla bilindi. Ancak 1962'de Cumhuriyetçi Parti'ye geçti ve ünlü Hollywood yıldızlarının aleyhteki propagandasına rağmen 1966'da Kaliforniya valisi seçildi. 1970'te aynı göreve ikinci kez seçildi.

1968 ve 1976'daki iki başarısız girişimin ardından 1980'de Cumhuriyetçilerin rakipsiz başkan adayı olmayı başardı. Tutucu görüşlerle geleneksel Amerikan değerlerini iyimser bir bakış açısıyla savunduğu başarılı bir seçim kampanyasının sonunda, rakibi Jimmy Carter karşısında oyların yüzde 51'ini alarak başkanlığa seçildi. 69 yaşında başkan olarak ABD tarihinde seçilen en yaşlı başkan olarak bir ilki de gerçekleştirdi.

Yemin ettiği gün, İran rehine krizinin çözülmesi, iki ay sonra ise John Hinckley, Jr. tarafından düzenlenen suikast girişiminden ağır yaralı olarak kurtulması, Hollywood'dan kalma "kahraman" imajını pekiştirmesine neden oldu.

Ekonominin arz yanına öncelik veren iktisat politikalarını benimseyen Reagan, vergileri düşürürken aynı anda askeri harcamaların artırılmasını ve savunma dışı harcamaların büyük ölçüde kısılmasını önerdi. Bu doğrultudaki politikalar sonucunda enflasyon yüzde 3,5 oranında düşerken, 1982'de yaşanan durgunluktan sonra büyüme hızı oldukça düşük kaldı ve vergi indirimleri büyük bütçe açıklarına yol açtı. 1981-86 döneminde iç borçlar iki katına çıktı. Askeri harcamalarla delinen bütçeyi, sosyal güvenlik sistemi yükünü devletin omuzlarından kaldırarak dengeleyen Reagan, Ulusal Havacılık İdaresi'ne karşı Ağustos 1981'de greve giden 11 binden fazla hava trafik kontrolörünü işten çıkardı.

Sandra Day O'Connor'ı, Yüksek Mahkeme'nin ilk kadın yargıcı olarak atadı.

1984'te Demokrat Parti'nin başkan adayı Walter Mondale karşısında yeniden başkanlığa adaylığını koyan Reagan, halkla iletişim kurmadaki yeteneğinin de yardımıyla Mondale karşısında oyların yüzde 59'unu alarak ezici bir zafer kazandı ve ikinci kez başkan oldu. Aktörlük deneyimi olan Reagan, karizması, espri anlayışı, zarif, iyimser ve neşeli görünümüyle TV'den halka hitap ederken doğrudan gözlerin içine bakarak kitleyi çok iyi yakalıyordu.

Gorbaçov ve Reagan Orta Menzilli Nükleer Füzeler Anlaşması'nı imzalarken, 1987.

Vietnam Savaşı'nda uğranılan yenilgiden sonra liderliğinden büyük kuşku duyulmaya başlanan ABD, Üçüncü Dünya'da çok toprak ve güç kaybetmişti. Reagan'ın seçilmesi seçkin sağcılar için bunları geri alma fırsatı olmuştu. Reagan başkanlığı sırasında ABD tarihinin savaş dönemleri dışındaki en büyük askeri girişimini başlattı. 1983'te ortaya attığı, pek çok kimse tarafından ütopya veya fantezi olarak nitelenen ve ana akım medya tarafından "Yıldız Savaşları" olarak adlandırılan Stratejik Savunma Girişimi (SDI) adıyla bilinen tartışmalı program çerçevesinde, ABD'de stratejik bir savunma sisteminin kurulmasını önerdi.

Dış ilişkilerde komünizm karşıtı katı bir tutum benimseyerek "Kötülükler İmparatorluğu" adını taktığı Sovyetler Birliği'yle yürütülen silah indirimi görüşmelerine büyük bir ihtiyat ve isteksizlikle yaklaştı. Buna rağmen, 1985'te iktidara gelen SSCB lideri Mihail Gorbaçov'la beklenmedik bir yakınlık kurdu, 1988'deki Reagan-Gorbaçov zirvesi orta menzilli nükleer füzelerin sınırlandırılmasını öngören Orta Menzilli Nükleer Füzeler Anlaşması'nın imzalanmasıyla sonuçlandı.

Lübnan İç Savaşına müdahale etmesinin karşılığını Ekim 1983'te 250 deniz piyadesinin öldürüldüğü bombalı saldırıyla aldı. Reagan döneminde dış politika alanında yaşanan başlıca olaylardan biri de Amerikan birliklerinin Marksist hükûmeti devirmek amacıyla 1983'te Grenada'yı işgal etmesi oldu.

Vietnam Savaşı'ndan alınan dersle ABD liderleri doğrudan askeri müdahaleler yerine kontrgerilla doktrinlerini deneme çabalarını ve isyanları büyük Amerikan güçleri kullanmadan bastırmayı tercih ettiler. Reagan döneminde Latin Amerika ülkelerine karşı müdahaleler 300 bin kişinin hayatını kaybettiği çatışmaların yaşandığı Nikaragua ile sınırlı kalmadı. 1977'de ABD'nin sağcılara 3 milyar doları bulan yardım sağladığı El Salvador'daki iç savaşta 50.000 sivil öldü.

İran İslam Devrimi'nin ardından başlayan ve 1980-1988 arasında süren İran-Irak Savaşı, Reagan'ın dış politika gündemini uzun bir süre bu bölgeye endekslemesine neden oldu. ABD kanlı İran-Irak Savaşı sırasında iki tarafı da destekledi. Reagan 1983'te Irak lideri Saddam Hüseyin'e Amerikan desteği konusunda güvence vermek için Donald Rumsfeld'i özel bir heyetle Bağdat'a gönderdi. Ticaret Komitesi'nin izniyle Amerikan şirketleri Irak'a şarbon ve böcek ilaçları gönderdi. Irak hükûmeti sonradan şarbonu biyolojik silah programında böcek ilaçlarını ise kimyasal silah yapımında kullandı.

1986 sonlarında yönetiminin, Kongre'nin kararlarına aykırı olarak İran yanlısı teröristlerce Beyrut'ta rehin tutulan Amerikalıların kurtulmasını sağlamak amacıyla İran'a silah gönderdiği ortaya çıktı. 'İran-gate' (İran-Kontra skandalı) diye tarihe geçen ve Reagan yönetimini sarsan bu uygulama ABD hükûmetinin açıkça ilan ettiği teröristlerle pazarlık etmeme politikası ile çelişiyordu.

Bundan kısa süre sonra, Beyaz Saray'a danışmanlık yapan Ulusal Güvenlik Konseyi'nin bazı üst düzey görevlilerinin, İran'a gönderilen silahlardan elde edilen paranın bir bölümünün Nikaragua'daki Marksist Sandinista hükûmetine karşı çarpışan ABD desteğindeki contra'lara aktardıkları anlaşıldı. Satışı düzenlediği gerekçesiyle Yarbay Oliver North görevden alındı, Amiral John Pointexter istifa etti. Reagan'ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Robert McFarlane ise intihara kalkıştı. Komisyon raporu Reagan'ın bağlantısını asla kanıtlayamadı ancak 'Amerikan halkına yalan söylemekle' itham etti. Skandalın büyümesi üzerine Ronald Reagan bir televizyon konuşması yaparak olayın varlığını inkar etti. 13 Kasım 1987 tarihinde, Reagan tekrar bir televizyon konuşması yaparak İran'a silah satışı yapıldığını doğruladı fakat bunun rehinelerin kurtarılması amacına yönelik olarak yapılmadığını belirtti. Bu gelişmeler Kongre'de ciddi rahatsızlıklara yol açarken, emrindekilerin çevirdiklerini kavramakta yetersiz, kontrol etmekteyse daha da yetersiz olduğu ortaya çıkan Reagan'ın popülaritesi ve saygınlığı önemli ölçüde darbe aldı.

Almanya'nın başkenti Berlin'de, 1986'da bir diskoteğe yapılan bombalı saldırıda 2 Amerikan askeri ve 1 Türk kadının ölmesi üzerine, ABD savaş uçakları, Libya'nın Trablus ve Bingazi şehirlerini bombaladı.

İkinci başkanlık döneminin dolmasının ardından Şubat 1989'da, anayasaya göre tekrar başkan adayı olamadığı için emekliye ayrıldı. Yerine, kendisinin Başkan Yardımcılığı'nı yapan Cumhuriyetçi Parti adayı George H. W. Bush Başkan seçildi. Böylece, II. Dünya Savaşının bitmesinden bu yana ilk defa (ve şimdiye kadar tek defa) ABD'de aynı partinin adayı üç defa üst üste Başkan seçilmiş oldu.

Soğuk Savaş'ın Washington lehine sonuçlanması ona "SSCB'yi dağıtan lider" unvanını kazandırdı. Birçok siyasetçiye göre Reagan, Gorbaçov'a, Sovyetlerin sonunun gelmesi için yardımcı olmuştu. Reagan'ın savunma proje ve harcamalarına 'nefesi yetmeyen' SSCB'nin 'oyundan çekildiği' yorumları yapılmaya başladı. Uzmanlara göre 'selefi'nin Sovyet politikasını aynen uygulayan Bush da 'Reagan'ın ektiğini biçti' ve SSCB Aralık 1991'de resmen dağıldı.

Dünya tarihinde sağ politikalara yeni bir nefes getiren Ronald Reagan, ABD'yi bir muhafazakâr kalesine dönüştürme tutkusuyla eşsiz bir başkan olmuştur. Bu özelliğini, Arjantin'le yaşanan Falkland Adaları savaşında destek verdiği dönemin Britanya Başbakanı Margaret Thatcher ile de paylaştı.

5 Kasım 1994'te Alzheimer teşhisi konulan Ronald Reagan, bir daha hiç halk arasına karışmadı. 5 Haziran 2004 tarihinde Los Angeles’in Bel Air semtindeki evinde 93 yaşında zatürreden öldü. Reagan tam istediği gibi Los Angeles'ta başkanlık kütüphanesi yakınında tam güneş batarken toprağa verildi.

26 Ocak 1940 tarihinde aktris Jane Wyman evlendi, 9 yıl süren evlilik, boşanmayla sonuçlandı. İkinci evliliğini 4 Mart 1952 tarihinde yine bir aktrisle, Nancy Davis'le yapan Reagan'ın, iki evliğinden biri üvey toplam beş çocuğu oldu.