EHZ Genel Müdürü Burak Yılmaz : Yediklerimiz İçtiklerimiz Helâl mi? Haram mı?

Hamburg Manşet (Özel Haber)

Gıda maddeleri İslami standartlara uygun mu?

Dünyada artan Müslüman nüfusunu bağlı olarak helal gıdaya talep de her geçen gün artıyor. Yıllık 600 milyar Euro’luk ciroya sahip sektörde en büyük sorun, Güvenilir ve tüm dünyada geçerli olan  ve tüketici tarafından bilinen bir sertifikalama standardı olmaması.

AB üyesi 27 ülkenin toplam nüfusu 2020'de 447,7 milyona sahip. Nüfusun yüzde 6 kadarı Müslüman. Bu yaklaşık 30 milyon ediyor. Dünyanın önde gelen kamuoyu araştırma şirketi Pew Research Center’a göre, hiç göç olmasa dahi Avrupa’daki Müslüman nüfusu gelecek 30 yılda %4,6 ila %7,4 arasında artış artış gösterecektir. Araştırmanın ikinci senaryosuna göre Avrupa’ya orta seviyede göç devam ederse kıtadaki Müslüman nüfusu gelecek 30 yılda %11,2 artacaktır. Araştırmanın üçüncü senaryosuna göre ise, 2014-2016 yılları arasındaki gibi yoğun bir göç gerçekleşirse Avrupa’da Müslüman nüfusu 2050 yılına kadar %14 artacaktır. Globalleşen dünyada dinsel homojen ülkelerde de kayda değer Müslüman azınlıkların oluşmasını beraberinde getirdi. 2010 yılında dönemin Almanya Cumhurbaşkanı Christian Wulff’un büyük yankı uyandıran “İslam da Almanya’ya aittir” şeklindeki sözleri bu gelişmenin en net ifadesi olarak tarihe geçti. Müslümanlar için dini vecibelere uygun şekilde beslenmede önem taşıyan helal gıda dolayısıyla sadece Müslümanların çoğunlukta olduğu ülkelerde değil, Batı Avrupa ülkelerinde gıda branşının önemli bir kolu haline geldi.

Avrupa Helal Sertifikalama Enstitüsü (EHZ) Genel Müdürü Burak Yılmaz
helal gıda ve Helal Seritifika konularında gazetemize açıklamalarda bulundu. Manşet gazetesinin sorularını cevaplayan Yılmaz'ın açıklamaları şöyle:

*EHZ nedir?
Avrupa Helal Sertifikalama Enstitüsü (EHZ), bir İslam Toplumu Millî Görüş (IGMG) kuruluşudur. 2001 yılında faaliyet göstermeye başlayan “Europäisches Halal Zertifizierungsinstitut” (EHZ) kâr amacı gütmeyen bir kuruluştur. Enstitü, bünyesindeki denetimciler ve IGMG Din İstişare Kurulu tarafından belirlenen helal kriterleri çerçevesinde ürün ve üretim sistemlerini gözden geçirerek, danışmanlık hizmeti verir. Sertifikaların geçerli olması için raporları inceleyen EHZ Bilirkişi Heyetinin onayı şarttır.
Enstitümüzün hedefi Müslüman tüketicinin alışverişlerini kolaylaştırmak, toplumu helal tüketim konusunda bilinçlendirmek ve Avrupa’da helal kavramının doğru anlaşılmasına katkıda bulunmaktır. Bunları gerçekleştirmek için farklı sektörlerde faaliyet gösteren şirketlere helal konusunda danışmanlık hizmeti sunarak, helal piyasasına mümkün olduğunca çok sayıda üretici kazandırmayı amaçlamaktayız.
Dolayısıyla Müslüman tüketiciler EHZ mührünü tanıyabilmeli ve içeriğine bakarak haram madde içerip içermediğini kontrol etme ihtiyacı duymadan gönül rahatlığı ile tüketebilmelidir.  

*Helal sertifikasına neden gerek duyulmuştur?
Müslümanların azınlık olarak yaşadıkları ve birçok farklı dinin bir arada bulunduğu Avrupa’da gıda maddelerinin sağlıklı olması bu gıdaların yenebilmesi için yeterli bir sebep değildir. Gıdaların ayrıca İslami standartlara uygun, yani helal olması Allah’ın emridir. Toplu üretim ve otomatikleşme devrinde büyük miktarlarda ve farklı türlerde gıda maddeleri üretilmekte olup bu durum gıdalara helal garantisi vermeyi zorlaştırmaktadır. Bu ise tüketicinin satın almaktan vazgeçmesine ya da satın alma anında tereddüt etmesine, şüpheye düşmesine sebep olmaktadır.
Müslüman tüketici için haram olan gıda katkı maddeleri ve yardımcı maddeler birçok üründe bulunmaktadır. Örneğin bazı meyve sularının üretiminde domuz jelatini kullanılabilmektedir. Bir ürünü almadan önce ürünün haram maddeler içerip içermediğini kontrol çoğu zaman mümkün olmamaktadır. Günümüzde paketli gıdalarda E-Numaraları olarak adlandırılan ve içerikleri tam anlamıyla bilinmeyen katkı maddeleri mevcuttur. Bu E-Numaraları bitkisel olabileceği gibi hayvansal da olabilmektedir.
Tüketimi ve kullanımı haram olan domuz ve ona ait yan ürünler Avrupa’da birçok üründe bulunmaktadır. Yani Avrupa’da helal gıda hususu sadece etin kesim süreci ile kısıtlı kalmamıştır. Üretilen diğer gıda ürünlerinin Müslüman ülkelere ihracatında helal sertifikası talep edilmeye başlanmış ve Avrupa’da Müslüman nüfusun çoğalması ile cami yönetimlerine ve imamlara olan helal belgelendirme talebi artmıştır. Bu talebi karşılamak için bazı İslami cemaatler dinî otorite olarak kendi kontrolleri altında helal sertifikalandırma acenteleri kurdukları gibi, herhangi bir kısıtlama olmadığından helal belgelendirmeyi bir kazanç kapısı olarak gören özel şahıslar da bu çalışmalara başlamışlardır. Günümüzde Avrupa’da helal belgelendirme çalışması yapan helal sertifika acentelerinin yarısı organize olmuş cemaatlere, diğer yarısı da özel şahıslara aittir. Biz de bu minvalde EHZ olarak bu yolda ilerlemek için titizlikle çalışıyor, dolayısıyla Müslüman tüketicinin helal ürün tüketebilmesi için çaba sarf ediyoruz.

*Helal sertifikası hangi ürünler için geçerlidir?
Gıda maddeleri için verilen sertifikaların sadece küçük bir kısmı et üretimi ile ilgilidir. Sertifikalama hizmetleri günümüzde gıda ürünlerinin yanında tekstil, kimyasal maddeler, eczacılık ürünleri, kozmetik, turizm ve finans sektörü gibi çok geniş bir alana hitap etmektedir. Mesela Malezya ve Endonezya’nın talebi üzerine artık maden suları da sertifikalandırılacak. “Bunun sebebi ne, sonuçta su sudur?” diye düşünebilirsiniz. Ama maalesef durum öyle değil. Su dolum tesislerinde filtreleme amacıyla domuz kemikleri kullanılıyor. Bu yöntemin oldukça etkili olduğu söyleniyor. Kuşkusuz hiçbir Müslüman, domuz kemiklerinden süzülmüş olan sudan içmek istemez. Dolayısıyla helal sertifikalandırma çalışmaları et dışında birçok ürünü de kapsamaktadır.

*Tüketici ürün alırken neye dikkat etmeli?
Helal gıda sektörünün geniş olması ve bu alanda tek ve ortak bir İslami otoritenin bulunmamasının sebep olduğu boşluk sektörün yeni bir kazanç kapısı olarak görülmesine yol açmış ve bu durum Müslüman olmayan şahıs ve kurumların da dikkatini çekmiştir. Daha düne kadar helal olmayan et ticareti yapan gayrimüslimler helal sertifikalandırma acentesi kurmuş, entegrasyon ve dinler arası çalışmalar yapan ve aralarında ilahiyatçı bulunmayan dernekler de helal sertifikalandırma acenteleri kurarak sertifika vermişlerdir. Ayrıca birçok farklı İslami cemaatin de birer helal sertifikalandırma acentesi vardır. Zikredilen kurumların helal sertifikalandırma acentelerinin ne kadar güvenilir olduğu ise Müslüman tüketicinin inisiyatifine kalmıştır.
Önemli bir diğer nokta ise helal üretim ve belgelendirmenin ulusal tüketici koruma derneklerinin dikkatini çekmemesidir. Helal kavramı bu dernekler için yabancı bir kavram olduğundan ürünlerin üzerinde helal damgasının olup olmaması bu kurumları ilgilendirmemektedir. Durum böyle olunca, örneğin bir Türk marketinin et ürünleri reyonunda bulunan 25 değişik ürün ve bu ürünlerin üzerinde 25 değişik helal logosu bulunabilmektedir. Ürünlerin üzerindeki bu “basit” helal logolarının ortak özellikleri arasında cami ve hilal gibi motifleri kullanmaları ve motiflerinde yeşil rengi tercih etmeleri yer almaktadır. Ayrıca logoların üzerinde hangi güvenilir İslami otoriteye ait olduğuna dair herhangi bir bilgi bulunmaması da bu “basit” helal logolarının ortak özelliklerindendir. “Basit” helal logosu dememizin sebebi de budur. Çünkü bu logoların hiçbiri bir İslami otoriteye ait olup, onlar tarafından kontrol edildikten sonra kullanımına izin verilmiş logolar değillerdir. Bu sebeple Müslüman tüketicilerin her gördükleri helal logosuna itimat etmemeleri ve bu logoların hangi güvenilir İslami otoriteye ait olduğunu araştırmaları önemlidir.

*Tüketicilere helal konusunda neler önerirsiniz?
Son yıllarda helal gıda piyasası çeşitlenmiş ve Müslüman tüketicinin helal olduğu iddia edilen bu ürünler arasında tercih yapması zorlaştırmıştır. Peki bir ürünün ambalajında “helal” yazması o ürünün gerçekten helal olduğu anlamına gelir mi? Maalesef günümüzde rekabet ortamının meydana getirdiği baskılar altında kalan pek çok şirket helallik konusuna gereken önemi vermemekte, hatta ürününün helal olduğunu iddia etmesine rağmen gerekli şartları yerine getirmemektedir. Bu durum Müslüman tüketicileri belirsizliğe sevk etmektedir. Bunun çözümü, güvenilir kurumlar tarafından kontrol edilen helal ürünlere güvenilir helal damgalarının vurulmasıdır. EHZ olarak bizler bunu yapmaktayız.
Az önce de bahsettiğimiz üzere, Avrupa’da sadece et ve et ürünlerinin helal olup olmadığını araştırmak yeterli değildir. Et dışında alınan diğer gıda ürünlerinin de içeriklerine dikkat edilmesi gerekmektedir. Bu hususta sadece içeriklerin listelerinin oluşturulması yeterli değildir. Köken itibarıyla bitkisel, yani helal olan bir gıda, bir başka üreticide aynı katkı maddeleriyle (aynı E-numara ile) hayvansal olabilmektedir. Belirli bir miktarı geçmediği takdirde bazı katkı maddelerinin Ulusal Gıda Kodekslerine göre belirtilmesi bile gerekmemektedir. Domuz jelatini ile filtrelenen meyve suları bu duruma iyi bir örnek teşkil etmektedir.
Helal sertifikalandırma acenteleri tarafından kontrol edilmiş ve İslami, güvenilir otoritelere ait helal logolarının gıdaların ambalajında bulunması hâlihazırda helal yeme hususunda dayanılabilecek tek çıkış noktası olarak görülmektedir. Tüketici her alışverişinde ürün üzerindeki helal logosunu incelemeli ve alışverişini ona göre gerçekleştirmelidir. Tavsiye ettiğimiz bu metot tüketici için en basit ve en güvenli yoldur.

*Helal konusu yaşadığımız ülkede yeterince dikkate alınıyor mu?
Burada Almanya’yı ele alalım. Şüphesiz ki günümüzde helal gıda temini için Alman gıda marketleri Müslümanlar için ilk sıradaki alışveriş yeri değil. Birkaç istisna dışında marketlerin raflarında çok az sayıda helal sertifikalı ürün bulunuyor. Dolayısıyla market zincirlerinin helal ürün satışı ile gerçekleştirdiği ciro da küçük kalıyor. Çoğu Alman gibi Müslümanlar da genellikle ucuz gıda marketlerini tercih ediyor. Ancak discount marketler satış stratejilerinden dolayı sadece en çok satılan ürünleri sundukları için helal ürünlere her zaman yer ayıramıyorlar. Örneğin Aldi Süd durumu “Şu anda ürün yelpazemizde helal sertifikalı ürün bulunmamaktadır.” şeklinde ifade ediyor. Yine de Netto gibi bazı indirimli satış mağazaları helal ürünler ile kazanç elde etmenin bir yolunu buluyor. Esasında kapsamlı bir helal stratejisi uygulamak en çok süpermarketlerde mümkün. Çünkü onlar gerekli satış alanına sahip. Ancak uygun pazarlama stratejileriyle Müslümanları buraya çekmeleri gerekiyor.
Sonuç olarak, şirketleri ilgilendiren yapılan cirodur. Eğer şirketler para kazanacakları yeni pazarlar görürlerse burada yer alırlar. Bu anlamda faaliyet alanının organik, yerel, vegan, helal ve koşer ürün olması hiç fark etmez. Nihayetinde Alman perakende sektörü de para kazanmak zorundadır. Müslümanların helal gıdaya yönelik talebi artarsa sunulan ürünlerin sayısı da artacaktır. Son yıllarda Almanya’nın nüfus yapısı ve satın alma tutumu hızlı bir değişim göstermiştir. Diğer bir ifade ile sadece müşterilerinin bireysel ihtiyaçlarına odaklanan market zincirleri piyasada varlıklarını sürdürebilecektir.

*Helal sertifikası hangi ülkelerde kullanılıyor? Kriterler arasında farklılık var mı?
Çin ihracat şampiyonluğu unvanını elde etmeden önce, ihracat alanında şampiyonluğu elinde bulunduran Almanya başta olmak üzere diğer Avrupa ülkelerinin, halkının büyük bir kısmı Müslüman olan ülkeler ile uzun zamanlı ticari ilişkileri bulunuyordu. Avrupa’da helal belgelendirme çalışmalarının tarihi ise Avrupa ülkelerinden sığır ve koyun eti ithal eden Arap ülkelerinin, helal kriterlerine uygun kesimi güvence altına almak için Avrupa’da ikamet eden ve güvenilir bulunan Arap imamlarının kesim anında şehadetlerini talep etmesine dayanıyor.
Almanya’da 6; Hollanda, Fransa ve Polonya’da 5; Avusturya, İngiltere ve Türkiye’de 4; İtalya ve İrlanda’da 3; Belçika’da 2; Danimarka, İspanya, İsviçre, Norveç̧ ve Portekiz’de 1 adet olmak üzere Avrupa’da 40’tan fazla helal sertifikalandırma acentesi bulunuyor. Avrupa’da bulunan helal sertifikalandırma acentelerinin çoğunluğu Arap kökenli Müslümanlara ait. Bu durum Türkiye kökenli Müslümanların yoğunlukta olduğu Almanya’da da benzerlik gösteriyor.
Almanya’daki Müslümanların çoğunluğu Türkiye kökenli. Fransa’daki Müslümanların çoğunluğunun kökeni Arap ülkeleri. İngiltere’deki Müslümanların çoğunluğunu ise Pakistan ve Hindistan kökenli Müslümanlar oluşturmaktadır. Ülkelerde bulunan hukuki farklılıklar, edinilen tecrübeler ve Müslümanlar arasındaki mezhepsel farklılıklar Avrupa’da takip edilen helal kriterlerinde farklılaşmaya yol açmıştır. Fakat helal ve haram kriterleri ana hatlarıyla aynıdır.
Ortak kriterlere göre besinleri haram yapan şeyler şöyle sıralanabilir: Domuz ve domuzdan gelen her unsur, kesici dişi veya pençesi olan yırtıcı hayvanlar, leş, yenmesine izin verilen ama kesimi İslami usule göre gerçekleşmemiş hayvanlar, kan ve her türlü hamr (uyuşturucu ve alkollü içecekler gibi aklı örten, sarhoşluk veren her şey). Mezhepsel ve yöresel olarak küçük farklılıklar da görülebilmektedir.
Helal sertifikalandırma acentelerinin kriterlerindeki farklılıkların sebebi ise bulunulan ülkede edinilen tecrübeler ve o ülkelerde kazanılan hukuki hakların farklılığından kaynaklanmaktadır. Bu durum en iyi hayvan kesimi ile açıklanabilir. Hayvan kesiminde ülkeler bazında ortaya çıkan tartışmalar kesimin şoklu mu şoksuz mu yapılacağı yönünde olmaktadır. Fransa, İngiltere ve Hollanda gibi ülkelerde şoksuz kesim için kolaylıkla özel izinler alınabilmektedir. Bu ülkelerde bulunan helal sertifikalandırma acenteleri şoklu kesimi helal olarak kabul etmemektedir. Almanya başta olmak üzere Avusturya, İsviçre, Danimarka ve İskandinav ülkeleri gibi şoksuz kesimin yasak olduğu ve özel izin almanın neredeyse imkânsız olduğu ülkelerde bulunan helal sertifikalandırma acentelerinin şoklu kesime yaklaşımları ise farklılaşmaktadır.

Manşet gazetesine verdiğiniz açıklamalardan dolayı teşekkür ederiz.